ingilis dilində "last nail in the coffin" deyə bir söz var, makedoniyalı isgəndər haqdakı əfsanələr (alexander romance) islam üçün də tam olaraq budur; quranın müxtəlif near east (yaxın şərq) əfsanələrinin və miflərinin məhəmməd tərəfindən öz maraqlarına uyğun yenidən şərhindən/təfsirindən (reinterpretation) başqa bir şey olmadığını göstərir.
hətta bu məsələ islam üçün o qədər ciddi problemdir ki və quranın ilahi ilham (divine inspiration) olmadığının o qədər böyük isbatıdır ki, bir neçə il əvvəl dünyadakı ən çox axtarılan işid təbliğatçılarından olan bir radikal müsəlman həbs olunandan sonra təsadüfən bu haqda daha detallı araşdırmağa başlayır və islamı tərk edib ateist olur. bu maraqlı əhvalatı burdan oxuya bilərsiz: https://www.theatlantic.com/ideas/archive/2022/03/deprogramming-isis-supporters-jihadi-extremism/629433/
çox detallarına girməyəcəm çünki bir xeyli uzun mövzudur və n qədər məqaləyə istinad vermək lazım olacaq amma qısaca belə izah edim; vaxtilə tarixi olaraq real bir insan olan makedoniyalı isgəndərlə bağlı yaxın şərqdə müxtəlif real olmayan əfsanələr dolaşmağa başlayır, belə ki, isgəndər dünyanın bir başından digərinə səyahət edir və bu səyahət zamanı iki vəhşi tayfa ilə də qarşılaşır hansılar ki, dünyada fitnə yaratmaq üçün varlar və sair və ilaxır. və isgəndər bu iki tayfa arasında sədd çəkir, bu səddin taa ki dünyanın sonuna qədər aşılmayacağı və bu iki tayfanın dünyanın sonuna kimi dünyada fitnə yarada bilməyəcəyi vəd olunur.
bu əfsanələr ardınca xristianlar tərəfindən özünkiləşdirilir. güya ki makedoniyalı isgəndər eyni zamanda monoteistdir. və onu dünyada hakim qılan, ona qüdrəti verən də ibrahimi dinlərin tanrısıdır. yaxın şərqdə çox geniş yayılmış və dildən dilə dolaşan bu əfsanə ilə quranın kəhf surəsindəki zülqarneynin oxşarlığını ilk dəfə theodor nöldeke kəşf edir amma kəşf bir xeyli il unudulur ya da iqnor edilir
illər sonra kevin bladel yenidən bu iki insan və əhvalatları arasında oxşarlığı kəşf edir və yazdığı məqalə demək olar ki, quranı araşdıran akademik çevrələrdə bomba effekti yaradır. The Qur’an in its Historical Context kitabında bladel tərəfindən yazılmış bu məqaləni tapmaq mümkündür
ardınca bütün araşdırmaçıların nəzərləri təbii ki bu istiqamətə çevrilir və bu gün demək olar ki, bütün ciddi araşdırmaçılar qurandakı zülqarneyn adlı və əməli saleh, imanlı, monoteist kimi təqdim olunan insanın əslində makedoniyalı isgəndərdən başqası olmadığına əmindir. bir az ilk dönəm islam alimlərinin təfsirlərinə də baxanda məlum olur ki, elə islamın ilk dövrlərində də islam alimləri bu şəxsin makedoniyalı isgəndərdən başqası olmadığı və allahın verdiyi qüdrət ilə dünyada hakim olduğu və iki vəhşi tayfa arasında sədd çəkdiyi mövzusunda həmfikir olublar
bəs islam üçün bu əhvəlatdakı problem nədir? problem budur ki, makedoniyalı isgəndər monoteist olmayıb, paqan olub. sadəcə dünyanı fəth etdiyi üçün və tarixdəki ən güclü sərkərdələrdən biri olduğu üçün xristianlar ağızdan ağıza dolaşan isgəndər haqdakı əfsanələri özünkiləşdiriblər və isgəndəri xristian, monoteist kimi göstəriblər. eynilə bu əhvalatı eşidən məhəmməd də makedoniyalı isgəndəri quranda məlum kəhf surəsində bu dəfə də yenə monoteist, imanlı biri kimi şərf/təfsir (reinterpretation) edir.
yəni qısacası quran formalaşdığı zamanlarda ətrafda yayılan müxtəlif əfsanələri öz çərçivəsində yenidən şərf edən və əslində tanrı tərəfindən filan göndərilməyən bir kitabdır çünki məhəmməd o çevrədə yaşayan xristianlardan eşitdiyi halbuki reallıqla əlaqəsi olmayan bir əfsanəni real olduğuna inandığı üçün qurana daxil edib.
bəs zülqarneynin makedoniyalı isgəndər olması dəqiqdirmi? demək olar ki, bütün ciddi araşdırmaçılar bunda həmfikirdir və bir neçə il əvvəl arxeoloqların qazıntı zamanı kəşf etdiyi ikonada makedoniyalı isgəndərin iki buynuzlu (two horn) olaraq təsvir edildiyi üzə çıxır, və zülqarneyn sözü də iki buynuz sahibi mənasına gəlir. bu tvitdə islam tarixçisi sean anthony detallı bir şəkildə hər şeyi açıqlayıb:
qısacası məhəmməd o əhvalatı qurana daxil etməklə əslində islamın tabutuna son və ən böyük mismarı çaxdığını, quranın ilahi ilham yox özünün müxtəlif mif və əfsanələri yenidən şərrh etməsindən başqa bir şey olmadığını öz əli ilə sübut etdiyini bilsəydi heç vaxt bunu etməzdi amma o da dövrünün insanı idi və dünya görüşü ətrafda eşitdiklərindən ibarət idi. bu gün isə artıq çox şeyi yavaş yavaş kəşf edirik
istinad:
van Bladel 2008 The Alexander Legend in the Qur'an 18:83-102
professor sean anthony ilə ama(ask my anything) zamanı aldığım cavab